یارانه‌ها در آستانه جراحی بزرگ / حذف پردرآمدها و شرطی‌شدن پرداخت‌ها

رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها با اشاره به سهم ۲۱ درصدی یارانه‌ها از بودجه کشور تأکید کرد: اصلاح نظام یارانه‌ها از جمله حذف دهک‌های پردرآمد و حرکت به سمت حمایت‌های هدفمند و مشروط، به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در اقتصاد ایران تبدیل شده است.

به گزارش میربانکی، یارانه‌ها سال‌هاست به یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد ایران تبدیل شده‌اند؛ چالشی که نه‌تنها منابع کلانی از بودجه عمومی را می‌بلعد، بلکه به دلیل ضعف در نظام دهک‌بندی و شناسایی خانوار، عدالت اجتماعی را نیز محقق نکرده است. حالا حسن نوروزی، رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، از آغاز مرحله‌ای تازه خبر می‌دهد؛ مرحله‌ای که در آن حذف دهک‌های پردرآمد، اصلاح منابع و مصارف و حرکت به سمت حمایت‌های مشروط در دستور کار قرار گرفته است.

حسن نوروزی، رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، در نشست تخصصی «هدفمندی یارانه‌ها و معمای رفاه» با اشاره به سهم قابل‌توجه یارانه‌ها در اقتصاد ایران تأکید کرد که بازنگری در این سیاست به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. او گفت: «امسال بیش از ۲۱ درصد منابع بودجه‌ای دولت صرف پرداخت یارانه می‌شود که در مجموع رقمی معادل هزار و ۴۶ همت است.»

یارانه‌های پنهان؛ بار سنگین بر دوش اقتصاد

نوروزی با بیان اینکه علاوه بر یارانه‌های بودجه‌ای، کشور با حجم بالای یارانه‌های پنهان نیز مواجه است، افزود: «تنها در بخش بنزین، یارانه پنهان بالغ بر دو هزار همت برآورد می‌شود؛ در حالی که متوسط مصرف روزانه بنزین به ۱۳۹ میلیون لیتر رسیده است.» او یادآور شد که این وضعیت در گاز طبیعی و برق نیز برقرار است و عملاً جامعه دریافت چنین حجمی از یارانه را احساس نمی‌کند.

نقدی‌بودن یارانه‌ها؛ عدالت یا توزیع ناعادلانه منابع؟

به گفته رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، در حال حاضر ۹۲ درصد جمعیت کشور یارانه نقدی دریافت می‌کنند، در حالی که این شیوه نتوانسته به عدالت اجتماعی و بهبود وضعیت دهک‌های پایین منجر شود. نوروزی خاطرنشان کرد: «در تمام دنیا یارانه نقدی ابزاری برای تحقق عدالت و رشد اقتصادی است، اما در ایران به دلیل ضعف در نظام دهک‌بندی و پایگاه اطلاعاتی خانوار، این هدف به‌طور کامل محقق نشده است.»

چالش‌های شناسایی دهک‌ها

نوروزی یکی از مهم‌ترین مشکلات نظام یارانه‌ای را فقدان بانک اطلاعاتی دقیق دانست: «روش‌های گذشته، از جمله خوداظهاری یا ثبت دارایی‌های خانوار، ناکارآمد بوده‌اند. داده‌های ثبتی-مبنایی نیز ناقص است و هنوز پس از سال‌ها، اطلاعات املاک و دارایی‌ها کامل نشده است.» به گفته او، وزارت رفاه در حال حاضر شاخص‌هایی مانند خودرو، املاک، تراکنش بانکی و سفرهای خارجی را ملاک قرار می‌دهد، اما این آزمون وسع نیز دقت لازم را ندارد.

حذف دهک‌های پردرآمد؛ گام نخست اصلاحات

رئیس سازمان هدفمندی تأکید کرد که حذف دهک‌های پردرآمد در دستور کار دولت قرار گرفته و بر اساس قانون بودجه، سه دهک بالایی که معادل ۱۸ میلیون نفر هستند، باید از فهرست دریافت‌کنندگان یارانه کنار گذاشته شوند. او ابراز امیدواری کرد که با اجرای این سیاست، منابع آزادشده بتواند به بهبود کیفیت خدمات رفاهی و اجتماعی برای دهک‌های پایین اختصاص یابد.

بازتعریف سیاست‌های حمایتی

نوروزی همچنین پیشنهاد داد که نظام یارانه‌ای کشور از «حمایت فراگیر» به سمت «حمایت مشروط و زمان‌دار» حرکت کند: «برای نمونه، پرداخت یارانه می‌تواند مشروط به ثبت‌نام فرزندان در مدارس یا کاهش اعتیاد خانوارها شود. در صورت مشاهده واکنش مثبت، یارانه ادامه پیدا کند و در غیر این صورت، متوقف شود.»

منابع و مصارف؛ نیازمند بازنگری اساسی

وی به نمونه‌هایی از یارانه‌های مستقیم اشاره کرد: «در ماه جاری ۱۳.۵ همت صرف یارانه شیرخشک شد و سال گذشته ۲۱۲ همت به خرید تضمینی گندم اختصاص یافت. همچنین بخش بزرگی از منابع یارانه‌ای صرف دارو می‌شود که باید به‌طور دقیق به مصرف‌کننده نهایی برسد تا اثربخش باشد.» او تأکید کرد که سیاست‌گذاری در این زمینه نیازمند هماهنگی میان وزارت رفاه، سازمان برنامه و حتی نظام مالیاتی است.

چشم‌انداز اصلاح نظام یارانه‌ها

نوروزی در پایان گفت: «هدفمندی یارانه‌ها از همان ابتدا به دلیل عدم تعادل در منابع و مصارف با مشکل مواجه شد. اکنون کلید اصلاح زده شده و اگر جامعه به این بلوغ برسد که حذف یارانه افراد غیرمشمول به معنای ارتقای خدمات عمومی است، دولت می‌تواند با همراهی مردم به سمت نظامی عادلانه‌تر حرکت کند.»