از سپاس کارت تا پاداش دوسالانه / تحلیلی بر سیاست‌های جدید رفاهی فرهنگیان در سال ۱۴۰۴

علی فرهادی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع وزارت آموزش و پرورش در سی‌وهشتمین اجلاس روسای آموزش و پرورش سراسر کشور از مجموعه‌ای از اقدامات رفاهی و مالی برای فرهنگیان خبر داد. در میان این اقدامات، رونمایی از «سپاس کارت معلم» برای خرید اعتباری به عنوان گام تازه‌ای در حمایت از معلمان بیش از همه مورد توجه قرار گرفت. به گفته فرهادی، ترمیم حقوق نیروهای خدماتی، تبدیل وضعیت ۲۳ هزار نیروی خرید خدمات، پیش‌بینی پرداخت پاداش پایان خدمت به صورت دوسالانه، فروش ۳۵ هزار میلیارد تومان اوراق بدون تنزیل در سال گذشته و هدف‌گذاری فروش ۶۰ هزار میلیارد تومان اوراق در سال جاری، و افزایش بیش از ۵ هزار میلیارد تومان مزایای جانبی فرهنگیان از دیگر برنامه‌های شاخص این معاونت در سال ۱۴۰۴ است.

به گزارش میربانکی، اقدامات تازه وزارت آموزش و پرورش در حوزه رفاهی و مالی فرهنگیان، نشان می‌دهد که نگاه سیاست‌گذار در حال حرکت از «پرداخت‌های مقطعی و پراکنده» به سمت ایجاد ابزارهای پایدار حمایت مالی است. رونمایی از سپاس کارت معلم، افزایش مزایای جانبی بیش از ۵ هزار میلیارد تومانی، و برنامه‌ریزی برای پرداخت منظم پاداش پایان خدمت، تنها بخش‌هایی از این تغییر رویکرد است. هرچند این سیاست‌ها در ظاهر بر بهبود معیشت معلمان متمرکز شده‌اند، اما در واقع هدف بزرگ‌تر آن‌ها، افزایش بهره‌وری منابع انسانی آموزش و پرورش و ایجاد اعتماد دوباره در بدنه فرهنگیان عنوان می‌شود.

اما پرسش اصلی اینجاست: آیا «سپاس کارت معلم» می‌تواند واقعاً به بهبود قدرت خرید معلمان منجر شود یا در نهایت همچون بسیاری از سیاست‌های حمایتی پیشین، تنها نقش یک مُسکّن موقت را ایفا خواهد کرد؟ در ادامه گزارش به مزایا و چالش‌های این طرح خواهیم پرداخت.

مزایای بالقوه سپاس کارت

دسترسی به اعتبار در کوتاه‌مدت: معلمان می‌توانند بدون نیاز به دریافت وام یا طی‌کردن فرایندهای بانکی پیچیده، کالا و خدمات مورد نیاز خود را خریداری کنند. این موضوع به‌ویژه در شرایطی که هزینه‌های ضروری زندگی (مثل لوازم خانگی، پوشاک یا حتی خدمات درمانی) با جهش قیمتی مواجه شده‌اند، اهمیت دارد.

کاهش فشار نقدینگی: بسیاری از خانوارهای فرهنگی در نیمه دوم ماه با کسری نقدینگی مواجه می‌شوند. سپاس کارت می‌تواند با ایجاد یک حاشیه اعتباری، این فشار را کاهش دهد.

مدیریت متمرکز بر مصرف هدفمند: وزارت آموزش و پرورش می‌تواند با تعریف قرارداد با فروشگاه‌ها و مراکز خدماتی مشخص، تا حدی مصرف اعتباری را در مسیر نیازهای اصلی (نه کالاهای لوکس یا غیرضروری) هدایت کند.

چالش‌ها و ابهامات پیش‌ِرو

محدودیت پذیرندگی کارت: یکی از مهم‌ترین ابهامات این است که سپاس کارت در چه فروشگاه‌ها یا صنایعی قابل استفاده خواهد بود. اگر دایره پذیرندگی محدود باشد، عملاً اثرگذاری کارت بر معیشت فرهنگیان کاهش می‌یابد.

احتمال بدهکارشدن معلمان: تجربه کارت‌های اعتباری در ایران نشان داده که اگر سازوکار بازپرداخت شفاف و منصفانه نباشد، اقشار کم‌درآمد ممکن است با بدهی‌های انباشته مواجه شوند.

اثر تورمی غیرمستقیم: افزایش تقاضا در برخی بازارها به واسطه تزریق اعتبار می‌تواند منجر به افزایش قیمت‌ها شود و بخشی از مزیت این کارت را خنثی کند.

فقدان هم‌افزایی با دیگر سیاست‌های رفاهی: اگر سپاس کارت در کنار اصلاح ساختاری حقوق معلمان و همسان‌سازی واقعی اجرا نشود، احتمال دارد در بلندمدت صرفاً به‌عنوان یک ابزار نمایشی تلقی شود.

تجربه‌های مشابه در ایران و جهان

در ایران، نمونه‌هایی مثل کارت اعتباری خرید کالاهای اساسی یا وام‌های قرض‌الحسنه اعتباری پیش‌تر اجرا شده‌اند، اما به دلیل مشکلاتی مثل محدودیت فروشگاه‌ها یا نرخ‌های بازپرداخت بالا، موفقیت چندانی نداشته‌اند. در مقابل، در برخی کشورها کارت‌های اعتباری دولتی برای کارمندان بخش عمومی با یارانه‌های مستقیم دولت همراه بوده که توانسته فشار معیشتی را واقعاً کاهش دهد.

سخن پایانی

«سپاس کارت معلم» اگرچه اقدامی مثبت و نوآورانه در جهت حمایت از فرهنگیان محسوب می‌شود، اما موفقیت آن وابسته به چند عامل کلیدی است: گستردگی پذیرندگی کارت، شفافیت در سازوکار بازپرداخت، هم‌افزایی با سایر طرح‌های رفاهی و البته کنترل اثرات تورمی. در غیر این صورت، احتمال دارد این طرح نیز همانند برخی سیاست‌های حمایتی گذشته، تنها نقش یک مُسکن کوتاه‌مدت را برای مشکلات عمیق معیشتی معلمان ایفا کند.